اسباب‌بازی‌ها ما را شگفت‌زده می‌کنند، آن‌ها با ما سخن می‌گویند، خاطراتمان را در خود زنده نگه می‌دارند و به تنهایی‌ها و دورهمی‌هایمان کیفیت دیگری می‌بخشند. نمی‌شود زندگی را بدون اسباب‌بازی تصور کرد، بدون بازیچه‌ای که شناخت ما را از خودمان و از جهان تسهیل می‌کند.
خیلی از ما در کودکی اسباب‌بازی‌های کم یا ساده‌ای داشتیم و شاید به نظرمان بیاید بازی با اسباب‌بازی یک تفریح مدرن است و در گذشته اهمیتی به ابزار برای سرگرمی داده نمی‌شد. اما اگر به «موزه‌ی کودکی ایرانک» سر زده باشید به ماکت‌هایی از اسباب‌بازی‌های چندهزار ساله برمی‌خورید که اکنون در موزه‌های بزرگ جهان نگهداری می‌شوند. کشفیات باستان‌شناسی در مناطقی مثل مارلیک، رودبار، لرستان، پیشاپور فارس و کرمانشاه نشان می‌دهند که اسباب‌بازی‌ها از نخستین همراهان ایرانی‌ها بوده‌اند. بیشتر اشیایی که در این مناطق کشف شده‌اند، مربوط به هزاره‌ی اول و دوم پیش از میلاد هستند. البته در آن زمان اسباب‌بازی‌ها جنس متفاوتی داشتند، بیشترشان از سفال، شیشه، مفرغ و سنگ ساخته می‌شدند. اسم بعضی از این اسباب‌بازی‌ها هم در کتاب‌های قدیمی آمده است، مثلاً دُهُل، بوق، گردونچه (گردونه‌ی کوچک) و اسب چوبی از آن دوران به یادگار مانده‌اند. «دانشنامه‌ی اسباب‌بازی‌های طهران قدیم» بعضی از این اسباب‌بازی‌های قدیمی را معرفی کرده است.
یکی از اسباب‌بازی‌های معروف آن دوران، چهارچرخه‌هایی بودند شبیه خودروهای اسباب‌بازی امروزی. سه هزار سال پیش ساخت این وسایل متحرک از سفال و فلز رواج داشت و یک نمونه از آن‌ها در مارلیک کشف شده است.
عروسک‌هایی از حیوانات هم در میان ابزارهای سرگرمی مردمان آن دوران جا داشتند. در هر منطقه بنا به اینکه چه حیوانی در زیست‌بوم وجود دارد، عروسک‌هایی از آن حیوان ساخته می‌شد و محبت آن را در دل کودکان آن دوران می‌کاشت. یکی از این پیکرک‌های مفرغی با قدمت سه هزار سال در مارلیک گیلان کشف شده است. یک موش سفالی متعلق به ۹۰۰ سال پیش از دل خاطرات زمین در بیشاپور به دست آمده، موشی که ۸.۵ در ۵.۷ سانتی‌متر است و احتمالاً بازیچه‌ی دست کودکان بوده. در لرستان پیکرک‌هایی از حیوانات کشف شده که چهار هزار سال قدمت دارند و بخشی از زندگی روزمره‌ی مردم آن روزگار بود.
عروسک‌های انسان‌های چندهزار سال پیش، فقط مجسمه‌هایی از حیوانات نبودند، نقش‌های انسانی هم در آن زمان کودکان را سرگرم می‌کردند. یک نقش انسانی با ابعاد ۴.۳ سانتی‌متر که روی صفحه‌ای سیمین حکاکی شده متعلق به ۲۶۰۰ تا ۲۷۰۰ سال قبل وجود دارد که باستان‌شناسان آن را در لرستان پیدا کرده‌اند.
کشف جغجغه‌‌های باستانی سفالی و فلزی در شوش به ما می‌گوید که چهار هزار سال قبل هم می‌شد توجه کودکان را به این وسیله جلب کرد و به آسانی خنده را به لب‌هایشان آورد.
هزاران سال است که انسان‌ها به دنبال ابزاری برای بازی بوده‌اند، زمانی که هنوز هیچ روانشناسی نبود که از فواید بازی در کودکی و همچنین بزرگسالی بگوید و صنعتی بزرگ به نام سرگرمی وجود نداشت، مردم با ساده‌ترین وسایل، اسباب تفریح کودکان و احتمالاً خودشان را می‌ساختند. زمانی که انبوه اسباب‌بازی‌های یک شکل و اندازه وجود نداشت، هر کدامشان اسباب‌بازی منحصر به فرد خودشان را داشتند. بازی جزئی جدانشدنی از زندگی ماست، آن را با ابزارهای ساده و چیزهایی که خودمان می‌توانیم بسازیم، همیشه ماندگار کنیم.
منابع:
کتاب «دانشنامه‌ی اسباب‌بازی‌های طهران قدیم» نوشته زردشت هوش‌ور
سایت موزه‌ی کودکی ایرانک iranak.org
